Kaliskie mosty

    
      Na rzece i jej odgałęzieniach od samego początku stały mosty, a na ich utrzymanie miasto łożyło odpowiednie kwoty. M.in. Król Michał Korybut Wiśniowiecki w 1673 r. pozwolił miastu na pobieranie mostowego w wysokości 3 groszy od konia. W XVIII w. było 5 mostów i znane są ich wymiary. Prof. Władysław Rusiński w swej pracy Kalisz w XVII i XVIII w. podaje w przypisie spis mostów w połowie XVIII w.²¹

1.	przy klasztorze Bernardynów	długości 44 łokcie czyli ok. 22 m.
2.	przy Bramie Toruńskiej	długości 63 łokcie czyli ok. 32 m.
3.	przy Bramie Wrocławskiej	długości 70 łokci czyli ok. 35 m.
4.	na lewej odnodze Prosny	długości 49 łokci czyli ok. 25 m.
5.	na Przedmieściu Wrocławskim	długości 85 łokci czyli ok. 42 m.

      Sumy łożone na utrzymanie mostów były znaczne. Przykładem niech będzie cieśla, któremu za budowanie mostów na Przedmieściu Wrocławskim i na Swędrni pod Winiarami zapłacono 500 złp gotówką, 10 beczek piwa wartości 100 złp i dwa garnce wódki wartości 6 złp i 16 groszy. Drewno na budowę dostarczyć miało miasto.
      Pierwszy ze wspomnianych mostów stał przy bramie Wrocławskiej i był do XIX w. drewniany. Nazywano go Młyńskim, ponieważ od niego odchodziła kładka do trzech młynów stojących obok na rzece. Wspomniany most początkowo był zwodzony, potem stały, a od 1824 r. z kamienia. Nazwano go oficjalnie Aleksandryjskim, od imienia panującego wówczas cesarza rosyjskiego Aleksandra I. Most w języku potocznym nazwano Kamiennym i ta nazwa utrzymała się do dziś.
      Był to pierwszy most z kamienia w Kaliszu i dlatego należy mu poświęcić więcej miejsca, tym bardziej, że jest dziś zabytkiem architektury.
      Wybudowano go na wniosek Prezesa Komisji Wojewódzkiej Józefa Radoszewskiego, który projekt powierzył młodemu architektowi Sylwestrowi Szpilowskiemu, autorowi projektów wielu reprezentacyjnych gmachów miasta. Do budowy przystąpiono w roku 1824 w marcu, a zakończono ją w sierpniu roku następnego. Roboty prowadził majster Bogumił Jensch, a nadzorował dyrektor generalny dróg i mostów w Warszawie - Christiani. Prace prowadzone były przy pomocy kafarów, którymi w dno pod fundamenty łuku mostowego wbito 104 pale dębowe. Koszt całego przedsięwzięcia wynosił 62.669 złp.
      Na jednej z dwu kamiennych tablic wmontowanych w balustrady mostu umieszczono herb Kalisza, a na drugiej napis w języku łacińskim, który w tłumaczeniu na język polski brzmi:
      Obywatele kaliscy pragną, aby most ten kosztem publicznym miasta wystawiony, w marcu 1824 rozpoczęty, a w sierpniu 1825 roku pod imieniem najjaśniejszego Aleksandra I, cesarza i króla, ojca ojczyzny i opiekuna miasta tego ukończony, był dla potomnych świadkiem ich wdzięczności i przywiązania²².
      Drugi most przerzucony przez odnogę Prosny, płynącą wzdłuż ul. Babinej, nazwano Zamkowym. Trzeci, stojący na odnodze - Bernardynce, wiódł w lewo w kierunku Stawiszyna i w prawo przez ulicę Garncarską do Opatówka. Czwarty most położony był na kanale Rypinkowskim, a nazwano go wówczas Topionym z racji częstego zalewania go przez wodę, ponieważ położony był zbyt nisko. Dziś most ten nazywa się Reformackim. Wreszcie piąty most przerzucono nad wysychającym strumieniem, o nieznanej nazwie, płynącym wzdłuż dzisiejszych ulic: Fabrycznej i Kościuszki w miejscu, gdzie dziś przecina je ulica Śródmiejska. W latach sześćdziesiątych, przy robotach ziemnych w tym miejscu, wydobyto resztki wspomnianego drewnianego mostu.
      Do XIX w. istniała jeszcze kładka, przez którą w okolicy dzisiejszej ulicy Wodnej przeprowadzono rurociągiem wodę pitną do miasta, z pobudowanego w XVI w. zbiornika na strumieniu Krępica we wsi Korczak. Pozostałe odnogi Prosny przekraczane były w płytkich miejscach brodem.
      Miasto rozwijało się, budowano nowe mosty, m. in. drewniany most łączący ul. Sukienniczą z nowo powstałą w 1800 r. Aleją Luizy, nazwaną tak na cześć żony króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. Most ten stojący dokładnie na wprost sądu nazwano Trybunalskim. Następny nowo zbudowany most drewniany łączył Aleję Luizy (od 1807 r. Aleję Józefiny) z parkiem tuż przy teatrze. Później w miarę rozszerzania terenów parkowych budowano kolejne mosty, w tym także dla pieszych. Potem wzniesiono na Babince drewniany most Kanonicki. W sumie w roku 1825 było 14 mostów w granicach miasta i 1 na przedmieściu Ogrody.
      Adam Chodyński wymienia na łamach Kaliszanina w 1874 r. następujące mosty, które zostały także zamieszczone na planie miasta Kalisza według O. Wollego z 1878 r.

1.	most "ku Rogatce", albo "Reformacki", dawniej zwany "Topiony" albo "Topielec" rzucony przez kanał Rypinkowski na ulicy Wrocławskiej
2.	most "Rypinkowski", na grobli za teatrem na drodze do Rypinka
3.	most "Parkowy", prowadzący z Alei Józefiny do parku koło teatru
4.	most "Wiosenny", tuż za cukiernią w parku (dziś KTW) prowadzący wzdłuż grobli naprzeciw teatru
5.	most "Majowy", na tej samej odnodze Prosny, tuż za ruinami w parku
6.	most "Tyniecki", na tym samym korycie naprzeciw kolegiaty, zwany też mostem N. M. Panny
7.	most "Toruński", stał na korycie zwanym Babinką, łącząc Przedmieście Warszawskie z miastem, nazywano go także mostem "Bernardyńskim"
8.	most "Żelazny" lub "Stawiszyński" stał na kanale bernardyńskim tuż za klasztorem bernardynów. Wzniesiono go w 1870 r. jako pierwszy most żelazny w Królestwie Polskim
9.	most "Warszawski", stał za fabryką Repphana przy drodze do Warszawy
10.	most "Ogrodowski", stał na przedłużeniu ul. Ogrodowskiej (dziś przedłużenie ul. Narutowicza) na zasypanym korycie
11.	most "Piskorzewski", łączył ulicę Złotą z Piskorzewiem
12.	most "Czerwony", prowadził z ulicy Niecałej ku Tyńcowi, nazwany tak od koloru farby, jaką był pomalowany
13.	most "Trybunalski" wzniesiony w roku 1800, łączył nowo przebitą ulicę Sukienniczą z Aleją Luizy
14.	most "Aleksandryjski" z 1824 r. zwany Kamiennym
15.	most "Kanonicki" prowadzący z ulicy Kanonickiej na Nowy Rynek
16.	kładka drewniana przez kanał Rypinkowski na zapleczu sądu

      W 1905 roku Gazeta Kaliska donosiła, że miasto planuje budowę dwóch żelaznych mostów, jednego arkadowego na wprost sądu i drugiego na Babince z dekoracyjną poręczą w stylu modnej wówczas secesji z herbem miasta. Oba mosty oświetlono dekoracyjnymi lampami gazowymi. Mieszkańcy przyzwyczajeni raczej do mostów drewnianych wybrzydzali. Nie podobał się zwłaszcza most Trybunalski. Mówiono, że jest "jakiś kolejowy", że nie elegancki.
      W czasach najnowszych, w szczególności w latach 1939-1945, niektóre mosty były zniszczone ze względów strategicznych w czasie działań wojennych. Zniknęły mosty na zasypanej Babince. Po roku 1945 większość mostów odbudowano z materiałów trwałych. Na szczególną uwagę zasługuje most na ulicy Warszawskiej nad Bernardynką. Jest on przerzucony tak, że łuk mostu z każdej strony znajduje się na innej wysokości, stąd powierzchnia mostu jest pochyła.
      Dziś, podobnie jak dawniej, mosty łączą ulice i dzielnice Kalisza. Z roku na rok wzmaga się ruch komunikacyjny na ulicach. Istnieje konieczność budowy nowych dróg i mostów Najnowsze kaliskie mosty zbudowano z betonu na obwodnicy zwanej Aleją Wojska Polskiego. 
      Na pewno inaczej potoczyłyby się losy Kalisza, gdyby nie przepływała tędy Prosna. Zrosły się z nią dzieje miasta. Bo rzeka, nieraz kapryśna i groźna, niszczyła pracę rąk ludzkich i była przyczyną nieszczęść. Ale ta sama rzeka wspomagała ludzka pracę, nawadniała pola, dawała wypoczynek i radość, nieraz także twórczy impuls, bez którego nie może narodzić się prawdziwa sztuka.
      Toteż o rzece wspominało w swych utworach wielu dawnych i współczesnych twórców: Adam Asnyk, Maria Konopnicka, Maria Dąbrowska, Wanda Karczewska, Stefan Otwinowski, Janina Broniewska czy Eligiusz Kor-Walczak.
      Można też znaleźć wiele prac malarskich i graficznych, których tematem była Prosna, nie mówiąc o setkach, ba nawet tysiącach zdjęć fotograficznych utrwalających piękno miasta i przepływającej rzeki.

-----------------------------------------

21. Władysław Rusiński. Kalisz w XVII i XVIII w. W: XVIII wieków Kalisza t. 2 s.230 przypis 2 i 5
22. Edward Polanowski. W dawnym Kaliszu Poznań 1979 s. 30-32