Katedra Kalisz

Kalisz jest jednym ze starszych, polskich miast. Przez wiele wieków, aż do czasu rozbiorów, istniało województwo kaliskie. Najważniejszą budowlą sakralną tego regionu była katedra pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa. Katedra kaliska jest młodsza od tej gnieźnieńskiej czy poznańskiej, lecz podobnie jak inne, wielkopolskie świątynie, posiada średniowieczną genezę. Do dziś zachwyca mieszkańców i turystów gotycką, ceglaną bryłą i pełnym przepychu wnętrzem. Fundatorem kościoła był książę kaliski Bolesław Pobożny. Choć za jego życia ukończono zaledwie prezbiterium (część wschodnią przeznaczoną na ołtarz), to dzieło kończyli kolejni książęta.

Kościół klasztorny, kolegiata, katedra

Początkowo katedra funkcjonowała jako kolegiata i kościół przyklasztorny. Świątynia pełniła podwójną funkcję. Z jednej strony należała do zakonników – kanoników laterańskich (na mocy dekretu Kazimierza Wielkiego), z drugiej zaś strony była to największa i najdostojniejsza świątynia Kalisza i główny kościół [parafialny na starym mieście. Kanonicy w okresie średniowiecza zbudowali dom zakonny, który w czasach renesansu połączono z kościołem. W 1819 roku utworzono biskupstwo, a kościół zakonny zaczął funkcjonować jako katedra. Pierwszym biskupem był Andrzej Wołłowicz. Bulla papieska określała szeroki zasięg diecezji, oprócz terenów kaliskiego województwa, obejmowała także cześć Mazowsza i Kujaw. Stąd inna nazwa: diecezja kalisko – kujawska.

Od gotyku po sztukę współczesną – najważniejsze elementy katedry kaliskiej

W historii budowy katedry kaliskiej można wyróżnić kilka etapów. Pierwszy i najważniejszy przypada na okres średniowiecza. Budowę pod książęcym patronatem rozpoczęto zapewne przed 1257 rokiem. Był to schyłek epoki romańskiej w architekturze. Kościoły w średniowieczu wznoszono od wschodu. Najpierw powstało prezbiterium mieszczące ołtarz i przestrzeń uprzywilejowaną – przeznaczona dla duchowieństwa i najznakomitszych rodów: rodziny książęcej, bogatszej szlachty i mieszczan kaliskich.

Długie i wysokie prezbiterium przykryte jest imponującym sklepieniem gwiaździstym. Widoczne są gotyckie, ceglane żebra sklepienne, zworniki oraz bogate polichromie autorstwa znakomitego, polskiego malarza: Włodzimierza Tetmajera. Od wschodu, w prezbiterium mieści się wysoki, barokowy ołtarz główny z 1662 roku, a przy bocznych ścianach znajdują się stalle – siedziska przeznaczone dla duchownych. 

Kościół z długą, polsko – włoską historią architektury

Katedra w Kaliszu związana jest ważnymi postaciami z polskiej historii. Udział w budowie katedry miał prawdopodobnie król polski, Kazimierz Wielki. To on ufundował trójprzęsłową nawę. Jednak efekt gotyckiej budowy nie trwał długo. W 1609 r. wybuchł pożar, który zniszczył sklepienie nawy. Barokowa odbudowa przebiegała pod kierunkiem słynnego architekta o włoskim pochodzeniu: Albina Fontany. Architekt i sztukator przybył do Kalisza uchyłku renesansu. Wykształcony we Włoszech wniósł na rodzimy grunt lekkość architektury wprost z półwyspu apenińskiego. Fontana nadał wnętrzom katedry kaliskiej piękny, barokowy wygląd. Choć prezbiterium i ściany zewnętrzne zachowały surowy, gotycki charakter, to już sama nawa utrzymana była w zupełnie innym stylu. Fontana wprowadził manierystyczne sklepienia i masywne przypory w nawie głównej. Potężne łuki oddzielały nawę główną od dwóch naw bocznych. Wnętrze katedry św. Mikołaja w Kaliszu zaczęło przypominać rzymskie bazyliki.  

Zaginiony obraz Rubensa z ołtarza głównego katedry kaliskiej

O wyjątkowej randze katedry św. Mikołaja w Kaliszu świadczyć może fakt, iż w ołtarzu głównym znajdował się obraz autorstwa Rubensa. Obraz został zakupiony w 1621 w pracowni mistrza w Antwerpii przez starostę bydgoskiego, Piotra Żeromskiego z Bydgoszczy, posła w Niderlandach. Płótno monumentalnych rozmiarów przedstawiało scenę Zdjęcia z krzyża. Obraz ten zniknął w niewyjaśnionych okolicznościach podczas pożaru wnętrza świątyni w 1973 roku. Prawdopodobnie pożar został wywołany celowo, by ułatwić rabusiom kradzież wyjątkowo cennego dzieła, a następnie zatrzeć ślady. Wielki, barokowy ołtarz został odbudowany, lecz obrazu do dziś nie znaleziono. 

Wystrój autorstwa Włodzimierza Tetmajera

Kolejnym, wielkim artystą zaangażowanym w dekorację wnętrz katedry kaliskiej był krakowski twórca Włodzimierz Tetmajer. W latach 1909-1912 wykonał dekoracje malarskie oraz witraże do Kaplicy Polskiej zwanej także Kaplicą pod Orłami. Pomimo sprzeciwu ówczesnych władz zaborczych, Tetmajer wykonał szereg malowideł o wydźwięku patriotycznym, np. scenę przedstawiającą Alegorię umarłej Polski. 

W katedrze znajdują się liczne tablice pamiątkowe. Jedna z nich dedykowana jest Adamowi Asnykowi, który był w katedrze chrzczony, inna Marii Konopnickiej, która brała tu ślub. Katedrę odwiedził podczas jednej z pielgrzymek w 1997 r. – Jan Paweł II.

Zwiedzanie katedry i przydatne informacje

Katedra, jako jeden z ważniejszych kościołów w Kaliszu i Wielkopolsce, udostępniona jest do zwiedzania. Przyjeżdżają tu także grupy pielgrzymkowe, np. ze względu na relikwie św. Ojca Pio. Codziennie odprawiane są msze, więc przed przyjazdem warto sprawdzić na stronie parafii katedralnej, w jakich godzinach sprawowana jest liturgia. Zgodnie ze zwyczajem, zwiedzanie powinno odbywać się poza godzinami mszy. Jest to istotne zwłaszcza w niedziele, gdy do południa odprawianych jest kilka mszy.

W katedrze kaliskiej warto zwiedzić zarówno wnętrze, jak i najbliższe otoczenie. Do dziś zachował się gotycki budynek, w którym mieszkali zakonnicy opiekujący się świątynią. Przy samej katedrze eksponowany jest także zabytkowy dzwon, uszkodzony podczas II Wojny Światowej. Został wywieziony w celu przetopienia na niemiecką broń, lecz w 1947 roku odnaleziony pod Wrocławiem, został przywieziony z powrotem do Kalisza. 

Podczas zwiedzania Starego Miasta w Kaliszu nietrudno trafić na ulicę Kanoniczą, przy której mieści się monumentalna Katedra św. Mikołaja Biskupa. Bryłę świątyni dobrze widać dzięki charakterystycznej, gotyckiej wieży. Jest to jeden z punktów orientacyjnych w obrębie Starego Miasta w Kaliszu.